مقدمه
در نظام حقوقی ایران، دسترسی به عدالت یکی از حقوق اساسی هر شهروند محسوب میشود. با این حال، گاهی هزینههای مربوط به طرح دعاوی در دادگاهها، مانعی جدی برای افراد نیازمند ایجاد میکند. در چنین شرایطی، قانونگذار تدبیری اندیشیده است تا اقشار کمدرآمد نیز بتوانند از حقوق قانونی خود دفاع کنند. این تدبیر، همان «اعسار از هزینه دادرسی» است. در این مقاله به قلم وکیل پایه یک دادگستری در وبسایت زوج وکیل، به تفصیل به این مفهوم، شرایط و چگونگی بهرهمندی از آن میپردازیم.
اعسار از هزینه دادرسی به چه معناست؟
اعسار در لغت به معنای «ناتوانی» یا «تنگدستی» است. در اصطلاح حقوقی، اعسار از هزینه دادرسی به وضعیتی اطلاق میشود که فرد خواهان یا خوانده دعوا، به دلیل نداشتن تمکن مالی کافی، قادر به پرداخت هزینههای قانونی مانند هزینه دادخواست، تجدیدنظر، فرجامخواهی و سایر هزینههای مربوط به جریان دادرسی نباشد.
این نهاد قانونی، با هدف تضمین اصل برابری و دسترسی همگان به عدالت، فرصتی را فراهم میآورد تا افرادی که توانایی مالی پرداخت هزینههای دادرسی را ندارند، از رفتن به دادگاه و پیگیری حقوق خود محروم نمانند. برای دریافت مشاوره حقوقی در خصوص این موضوع یا سایر مسائل حقوقی، میتوانید با تیم متخصص ما در زوج وکیل در ارتباط باشید.
شرایط قانونی درخواست اعسار از هزینه دادرسی
برای اینکه بتوان از مزایای اعسار از هزینه دادرسی بهرهمند شد، متقاضی باید شرایط مشخصی را احراز کند. این شرایط که در قوانین آیین دادرسی مدنی به صراحت ذکر شدهاند، عبارتند از:
1. عدم تمکن مالی کافی:
مهمترین شرط، اثبات عدم توانایی مالی فرد در پرداخت هزینههای دادرسی است. این تمکن مالی نه تنها باید در زمان طرح دعوا، بلکه باید در طول جریان دادرسی نیز احراز شود.
2. اشتغال به امر مشاغل یا حرفه:
یکی دیگر از شرایط مهم، اشتغال فرد به حرفه یا شغلی است که درآمد و وضعیت مالی او را مشخص کند. به عبارت دیگر، دادگاه باید بتواند با بررسی وضعیت شغلی، به میزان درآمد و دارایی فرد پی ببرد.
3. نداشتن دارایی یا اموال قابل توقیف:
فرد معسر نباید دارای مال یا اموالی باشد که بتوان با توقیف آنها، هزینههای دادرسی را تأمین کرد. این اموال باید به گونهای باشند که فروش یا توقیف آنها، زندگی متعارف فرد یا خانوادهاش را مختل نکند.
مدارک و نحوه اثبات اعسار
اثبات اعسار از هزینه دادرسی، مستلزم ارائه مدارک و مستندات کافی به دادگاه است. این مدارک بسته به وضعیت شغلی و مالی فرد میتواند متفاوت باشد، اما به طور کلی شامل موارد زیر است:
- گواهی اشتغال به کار از محل کار (در صورت شاغل بودن)
- مدارک مربوط به وضعیت شغلی و درآمدی (مانند فیش حقوقی، پروانه کسب)
- لیست اموال و داراییها (مانند سند منزل، خودرو، حسابهای بانکی)
- گواهی عدم اشتغال از سازمان تامین اجتماعی و سایر دستگاههای ذیربط (در صورت بیکار بودن)
- شهادت شهود (دو نفر از اشخاصی که از وضعیت مالی فرد اطلاع دارند)
درخواست اعسار معمولاً همراه با دادخواست اصلی و یا در صورت بروز اعسار در طول دادرسی، به صورت جداگانه و با ضمائم مربوطه تقدیم دادگاه میشود. لازم به ذکر است که حکم اعسار، تنها مربوط به هزینه دادرسی است و ارتباطی با اعسار از پرداخت محکوم به ندارد. در خصوص اعسار از محکوم به، قوانین و شرایط متفاوتی اعمال میشود.
تفاوت اعسار از هزینه دادرسی با اعسار از محکوم به
این دو مفهوم، گرچه هر دو به موضوع ناتوانی مالی مربوط میشوند، اما تفاوتهای اساسی با یکدیگر دارند:
- اعسار از هزینه دادرسی: مربوط به هزینههایی است که فرد باید برای طرح و پیگیری دعوا در دادگاه پرداخت کند. این اعسار، امکان طرح دعوا را برای افراد نیازمند فراهم میآورد.
- اعسار از محکوم به: مربوط به ناتوانی فرد از پرداخت دینی است که به موجب حکم قطعی دادگاه، به پرداخت آن محکوم شده است (مانند مهریه، نفقه، دیه). این اعسار، امکان تقسیط یا معافیت موقت از پرداخت محکوم به را فراهم میکند.
بنابراین، زمانی که از «اعسار از هزینه دادرسی» صحبت میکنیم، منظور ناتوانی در پرداخت هزینههای اولیه برای ورود به سیستم قضایی است. برای پیگیری وکیل در این زمینه، میتوانید از خدمات خدمات حقوقی ما استفاده کنید.
نتیجهگیری
اعسار از هزینه دادرسی، یکی از ابزارهای مهم قانونگذار برای تضمین دسترسی عادلانه همگان به نظام قضایی است. این نهاد حقوقی، فرصتی ارزشمند را برای افراد فاقد تمکن مالی فراهم میآورد تا بتوانند از حقوق خود در مراجع قضایی دفاع کنند. اگرچه اثبات اعسار نیازمند ارائه مدارک و طی مراحل قانونی است، اما در صورت موفقیت، گامی بزرگ در جهت تحقق عدالت برای اقشار آسیبپذیر جامعه خواهد بود. وبسایت زوج وکیل با بهرهگیری از تجربیات وکیل آنلاین و متخصصین حقوقی، آماده ارائه مشاوره و راهنمایی در این زمینه به شما عزیزان است.